Қазақстанның мұнай саласындағы өзгерістер: толық цифрландыруға қарай
Қазақстанда мұнай саласында елеулі өзгерістер басталып жатыр. Еліміздің Энергетика министрлігі ағымдағы жылдың үшінші тоқсанында «қара алтын» саласындағы барлық процестерге толық бақылауды енгізуді жоспарлап отыр. Бұл 2018 жылдың мамырында қол қойылған, енді ғана толық күшіне еніп келе жатқан №191 бұйрықты жүзеге асырудың арқасында мүмкін болмақ.
Осыдан бес жыл бұрын қазіргі вице-премьер Қанат Бозымбаев Энергетика министрі болып тұрғанда мұнай жеткізу ережелерін реттейтін бұл бұйрық бекітілген болатын. Дегенмен, міндет анағұрлым жаһандық болды - жеткізуді оңтайландыру ғана емес, сонымен бірге елдегі барлық мұнай өндіру мен өңдеуге мемлекеттік бақылау орнату.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Қазақстандағы үш мұнай өңдеу зауыты – Атырау, Павлодар және Шымкентте 2022 жылы шамамен 18 миллион тонна мұнай өңделсе, өндіріс бұл көрсеткіштен 4-5 есеге артқан. Көмірсутектердің басым бөлігі мұнай өнімдерін кейіннен экспорттау үшін суды булану принципі бойынша жұмыс істейтін шағын мұнай өңдеу зауыттары арқылы өтеді, бұл шикі мұнайды экспорттауға заңды тыйымдарды айналып өтеді.
Мәселе мынада, мемлекетте өндіру және өңдеу туралы нақты деректер жоқ, бұл шикізаттың айтарлықтай көлемінің «буланып кетуіне» және көлеңкелі нарықтың таралуына жағдай жасайды. Көлеңкелі ойыншылар салықтан жалтарып, мұнайды заңсыз тасымалдау мен өңдеуге белсене араласады.
Сарапшылар атап өткендей, көлеңкелі мұнай айналымы ресми айналымның үштен бір бөлігін құрайды. Бұл реформаның маңыздылығы мен қажеттілігін көрсетеді. Мысалы, Атырау мұнай өңдеу зауыты 2023 жылы бюджетке салық пен акциздер бойынша рекордтық 150 миллиард теңге құйған. Егер көлеңкелі схемалар жойылса, оның әсері қандай болатынын елестетіп көріңіз.
Вице-министр Ерлан Ақкенженов қадағалайтын цифрландыру мұнай саласына қатаң бақылау мен ашықтықты енгізеді. Кәсіпорындар нақты кесте бойынша мұнай жеткізуге сұраныс береді және мұнайдың әрбір қозғалысы ескеріледі. Бұл өндірілген, өңделген және сатылған мұнай туралы деректердің дәйектілігін қамтамасыз етіп, айла-шарғы жасау көлемін айтарлықтай қысқартады.
Кейбіреулер бұл өзгерістерге қарсы шығып, оларды мұнайшылардың «қорқытуы» деп көрсете отырып, мұнайдың бүкіл халықтың ресурсы екенін есте ұстаған жөн және ол жекелеген олигархиялық топтарға ғана емес, Қазақстанның 20 миллион азаматының әрқайсысына пайдалы болуы керек.
Анонимді дереккөз жіберген ақпараттан
Редакция басқа көздерден алынған, жіберілген немесе алынған материалдардың мазмұны мен дұрыстығына жауапты емес. Мұндай материалдарды жариялау тек ақпараттық мақсаттарға арналған және олардың мазмұнын автоматты түрде растауды немесе мақұлдауды білдірмейді.
